10.02.2011.2

Wyższy Urząd Górniczy
Departament Warunków Pracy

Katowice, dnia 28.02.2011 r.

INFORMACJA Nr 11/2011/EW

w sprawie tąpnięcia, spowodowanego wstrząsem wysokoenergetycznym o energii 3,9x10⁶J, zaistniałym w dniu 10.02.2011 r. o godzinie 11⁴³ w JSW S.A. KWK „Borynia-Zofiówka” Ruch Zofiówka w Jastrzębiu-Zdroju.

Tąpnięcie zaistniało w dowierzchni H-2b w pokładzie 409/3. Pokład 409/3 w partii H kopalni, o miąższości średnio 2,3 m, zaliczony został do zagrożonych wyrzutem metanu i skał, III stopnia zagrożenia tąpaniami, IV kategorii zagrożenia metanowego, I stopnia zagrożenia wodnego oraz klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego. Nachylenie pokładu w rejonie dowierzchni H-2b wynosi 6⁰. W stropie bezpośrednim pokładu do wysokości 0,60m występuje warstwa łupku ciemnoszarego, następnie warstwa piaskowca o miąższości od 35 m do 40 m z przerostami łupku piaszczystego i warstewkami węgla. Spąg pokładu stanowi słabozwięzły łupek ilasty z laminami i warstewkami węgla o miąższości 0,8 m do 0,9 m, pokład 409/4 o miąższości do 4,5 m, a następnie łupek ilasty oraz piaskowiec. W odległości do 120 m od dowierzchni H-2b, występuje uskok wschodni, o zmiennym zrzucie, wynoszącym od około 15,0 m do 25,0 m. Przebieg uskoku jest zbliżony do południkowego, zaś nachylenie szczeliny uskokowej wynosi ok. 65⁰. W odległości do 30 m od dowierzchni H-2b, w kierunku wschodnim, występuje uskok o zrzucie od 1,1 m do 2,5 m, natomiast w bezpośrednim sąsiedztwie dowierzchni - uskok gasnący o zrzucie do 1,1 m. W rejonie przedmiotowej dowierzchni występuje ponadto krawędź nadbudowy pokładu 406/1, zalegającego w odległości około 170 m nad pokładem 409/3.

Dowierzchnia H-2b, o szerokości 6 m i wysokości 3,5 m, wykonana została w obudowie SPŁ 6,2/3,5 posadowionej na stalowych stopach podporowych, stabilizowanej dwunastoma rozporami wieloelementowymi, z rozstawem odrzwi co 0,6 m. Obudowa wzmocniona była dodatkowo za pomocą czterech rzędów podciągów stalowych z kształtownika V, mocowanych do każdych odrzwi oraz stojakami stalowymi typu SV, zabudowanymi pod podciągiem stalowym, po stronie wschodniej wyrobiska. Opinkę na całym obwodzie stanowiła siatka zgrzewana typu zaczepowego.

Calizna węglowa urabiana była materiałem wybuchowym, a do ładowania urobku wykorzystywany był kombajn chodnikowy typu AM-50z-w. Do odstawy urobku służyły dwa przenośniki zgrzebłowe typu Skat-E180WM oraz przenośnik taśmowy typu Gwarek 1000 a dalej przenośniki taśmowe odstawy głównej. Transport materiałów odbywał się przy użyciu zabudowanej w chodniku podścianowym H-2 kolejki podwieszanej typu KSP-16 oraz ręcznie w dowierzchni H-2b.

Drążenie dowierzchni rozpoczęto z chodnika podścianowego H-2 w dniu 20.12.2010 r., w oparciu o „Projekt techniczny drążenia dowierzchni H-2b pokł. 409/3”, zatwierdzony przez KRZG, uzyskując do dnia 10.02.2011 r. postęp 31 m. W tym okresie zarejestrowano 36 wstrząsów górotworu o energii rzędu 10²-10⁵J (w tym 4 o energii rzędu 10⁵J), z czego 24 wstrząsy zaistniały w wyniku stosowania aktywnej profilaktyki tąpaniowej, polegającej na wykonywaniu strzelań wstrząsowych, wstrząsowo-urabiających i torpedujących (w tym 3 o energii rzędu 10⁵J). Decyzją kierownika ruchu zakładu górniczego w dowierzchni i na 200 m odcinku chodnika podścianowego H-2 od skrzyżowania z dowierzchnią, wyznaczono ruchomą strefę szczególnego zagrożenia tąpaniami, wydłużaną wraz z postępem przodka. Ponadto, w ramach dodatkowej profilaktyki zagrożeń wyrzutami metanu i skał oraz tąpaniami, stanowisko odpalania zorganizowane zostało w chodniku badawczym H-2 w pokładzie 409/3 - 409/4, w opływowym prądzie powietrza, w odległości ok. 700 m od czoła przodka.

Ocena kompleksowa stanu zagrożenia tąpaniami, wykonana dla dowierzchni H-2b na dzień 10.02.2011 r., wykazała stan zagrożenia „c”, tj. wyrobisko średnio zagrożone tąpaniami.

W dniu 10.02.2011 r., na zmianie „A”, rozpoczynającej się o godzinie 6⁰⁰ i trwającej do godziny 14³⁰, dowierzchnia obłożona była do postępu. W rejonie zatrudnionych było 37 pracowników. Przed wykonaniem robót strzałowych wstrząsowo-urabiających cała załoga została wycofana poza stanowisko odpalania. O godzinie 11⁴³, po wykonaniu robót strzałowych, zarejestrowany został wysokoenergetyczny wstrząs górotworu o energii 3,9x10⁶J, którego epicentrum zlokalizowano w odległości około 130 m na południowy-wschód od czoła drążonej dowierzchni H-2b w pokładzie 409/3, w rejonie uskoku wschodniego. W wyniku wstrząsu doszło do wzrostu stężeń metanu do 72% na czujniku, zabudowanym w chodniku podścianowym H-2 w odległości ok. 30-40 m od czoła przodka, do 24% na czujniku, zabudowanym do 5m przed stacją transformatorową, zlokalizowaną w chodniku podścianowym H-2 oraz do 2,4% na czujniku, zabudowanym 10-15 m przed skrzyżowaniem z chodnikiem badawczym H-2.

Wstrząs był odczuwalny na powierzchni (jedno zgłoszenie). Maksymalne przyspieszenie drgań gruntu, zarejestrowane na stanowisku ARP 2000P, zabudowanym w Jastrzębiu-Zdroju przy ulicy Pszczyńskiej 348F, odległym od epicentrum wstrząsu o około 600 m, wyniosło 93 mm/s².

W związku z powstałym zagrożeniem metanowym dyspozytor ruchu rozpoczął akcję ratowniczą, która była nadzorowana przez OUG w Rybniku. Akcję, polegającą na odgazowaniu wyrobiska, zakończono w dniu 14.02.2011 r. o godzinie 14⁴⁵, po przywróceniu wentylacji odrębnej i spenetrowaniu wyrobiska przez zastępy ratownicze na odcinku 545 m, z uwagi na zalanie pozostałej jego części wodą, pochodzącą z uszkodzonego rurociągu ppoż.
W dniu 21.02.2011 r., po odpompowaniu wody, OUG w Rybniku przeprowadził oględziny miejsca zdarzenia.

Stwierdzono, że wstrząs spowodował tąpnięcie w dowierzchni H-2b w pokładzie 409/3. Na odcinku 25 m od skrzyżowania dowierzchni H-2b z chodnikiem podścianowym H-2 w kierunku czoła przodka wstrząs spowodował m.in.:

zsuwy od 0,3 m do 0,6 m na połączeniach łuków stropnicowych obudowy,
zsuwy od 0,2 m do 0,5 m na łukach ociosowych obudowy,
wypiętrzenie spągu na wysokość do około 2,0 m,

powodujące zawężenie szerokości wyrobiska do około 4,0 m i jego wysokości od ok. 1,7 m do 2,2 m,

uszkodzenie (zerwanie) w kilku przypadkach połączeń rozpór wieloelementowych z odrzwiami obudowy oraz połączeń podciągów stalowych z obudową.

W chodniku podścianowym H-2 w pokładzie 409/3, wykonanym w obudowie typu ŁP 10/V36/4/A, wzmocnionej trzema rzędami podciągów stalowych z kształtowników o profilu V29, na odcinku ok. 34 m od dowierzchni H-2b, spowodował m.in.:

wypiętrzenie spągu do ok. 1,0 m,
zsuwy elementów obudowy do 0,4 m,
przemieszczenie odrzwi obudowy do 0,6 m po stronie ociosu południowego, w kierunku chodnika badawczego H-2 w pokładzie 409/3 - 409/4.

Ponadto, uszkodzeniu uległ kombajn chodnikowy typu AM-50z-w, co polegało m.in. na: pęknięciu ramienia kombajnu za obrotnicą, uszkodzeniach mechanicznych osłony pulpitu sterującego, uszkodzeniu zespołu rozdzielaczy, zabudowanych na stanowisku obsługi kombajnu, deformacji zbiornika oleju oraz zniszczeniu siedziska kombajnisty. Urządzenia odstawy, zabudowane w dowierzchni H-2b oraz na odcinku ok. 34 m chodnika podścianowego H-2, od skrzyżowania z dowierzchnią (dwa przenośniki zgrzebłowe typu Skat-E180WM oraz częściowo przenośnik taśmowy typu Gwarek 1000), utraciły całkowicie funkcjonalność na skutek przemieszczenia oraz częściowego obrócenia wzdłuż osi podłużnej. W przedmiotowej strefie, na skutek wypiętrzenia spągu oraz deformacji obudowy nastąpiła utrata wymaganych odstępów, niezbędnych dla prawidłowej eksploatacji zabudowanych tam maszyn i urządzeń. Uszkodzone zostały także urządzenia łączności i telemetrii, zabudowane w tym rejonie, m.in. dwa telefonosygnalizatory łączności ogólnokopalnianej oraz czujnik metanometrii automatycznej, zabudowany w rejonie czoła przodka.

Po zaistnieniu zdarzenia, do czasu przeprowadzenia oględzin rejonu tąpnięcia, kopalniana stacja geofizyki górniczej zarejestrowała 18 wstrząsów z rejonu dowierzchni H-2b, tj. dwa o energiach rzędu 10²J, 13 o energiach rzędu 10³J oraz 3 o energiach rzędu 10⁴J.

Przyczyną tąpnięcia był wysokoenergetyczny wstrząs górotworu o energii 3,9x10⁶J, zaistniały na skutek nagłego rozładowania się energii sprężystej, nagromadzonej w górotworze, na co mogły mieć wpływ następujące czynniki:

prowadzenie robót górniczych na dużej głębokości (około 950 m),
budowa geologiczna złoża, w tym występowanie grubej, wstrząsogennej warstwy piaskowca i łupku piaszczystego nad pokładem 409/3,
występowanie w sąsiedztwie dowierzchni H-2b uskoku wschodniego o zrzucie do 25,0 m.

W związku z zaistniałym tąpnięciem, w wyniku przeprowadzonych oględzin rejonu tąpnięcia, Dyrektor OUG w Rybniku decyzjami z dnia 21.02.2011 r.:

Wstrzymał ruch zakładu górniczego w części, dotyczącej prowadzenia robót górniczych związanych z rozcinką ściany H-2 w partii H pokładu 409/3, za wyjątkiem niezbędnych prac, związanych z wyizolowaniem przedmiotowego rejonu oraz zapewnieniem bezpieczeństwa wentylacyjno-pożarowego, metanowego i tąpaniami.
Nakazał, prace wymienione w pkt. 1, prowadzić w oparciu o technologię, zatwierdzoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego, uwzględniającą ustalenia połączonych kopalnianych zespołów ds. zagrożeń naturalnych, w składzie poszerzonym o specjalistów.

- zobowiązał przedsiębiorcę-Jastrzębską Spółkę Węglową S.A. w Jastrzębiu-Zdroju do:

Sprawdzenia prawidłowości stosowanych rozwiązań technicznych przy prowadzeniu robót górniczych w rejonie dowierzchni H-2b w pokładzie 409/3 oraz przewidzianych do stosowania rozwiązań technicznych przy prowadzeniu lub projektowaniu robót w pozostałej części partii H ww. pokładu w JSW S.A. KWK „Borynia-Zofiówka” Ruch Zofiówka w Jastrzębiu-Zdroju, ze szczególnym uwzględnieniem zapewnienia bezpieczeństwa wentylacyjno-pożarowego, metanowego i tąpaniami w tym rejonie.
Przedłożenia wyników sprawdzenia, o którym mowa w pkt. 1, celem zaopiniowania, Komisji do spraw Tąpań, Obudowy i Kierowania Stropem w Podziemnych Zakładach Górniczych oraz Komisji ds. Atmosfery Kopalnianej i Zagrożeń Aerologicznych w Podziemnych Zakładach Górniczych, powołanych przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego.
Przedstawienia Dyrektorowi tut. Urzędu wyników wykonanych czynności sprawdzających, określonych w pkt 1, niezwłocznie po uzyskaniu opinii, wymienionych w pkt. 2.

Informację opracowano na podstawie danych z OUG w Rybniku.