28.01.2011

Wyższy Urząd Górniczy
Departament Warunków Pracy
OWP-7/gg-01/2011

Katowice, dnia 7.02.2011 r.

I N F O R M A C J A Nr 7/2011 śm/EW

w sprawie tąpnięcia, spowodowanego wstrząsem górotworu o energii 2,3 x 10⁶J i wypadku zbiorowego, zaistniałego w dniu 28.01.2011 r. o godzinie 17¹⁴ w JSW S.A. KWK „Jas-Mos” w Jastrzębiu-Zdroju, któremu ulegli:

• górnik, lat 41, pracujący w górnictwie 20 lat - wypadek śmiertelny,
•  górnik, lat 29, pracujący w górnictwie 4 lata - wypadek lekki,
•  górnik, lat 46,pracujący w górnictwie 28 lat - wypadek lekki,
•  górnik, lat 43, pracujący w górnictwie 24 lata - wypadek lekki.

Tąpnięcie oraz wypadek zbiorowy zaistniały w chodniku nadścianowym 11-Z3 badawczym w pokładzie 510/2łd w partii Z3 (chodnik przyścianowy), przed frontem ściany 11.

Pokład 510/2łd, o miąższości 2-3m, w partii Z3 zaliczony został do II stopnia zagrożenia tąpaniami, IV kategorii zagrożenia metanowego, klasy B zagrożenia wybuchem pyłu węglowego oraz I stopnia zagrożenia wodnego. W stropie pokładu występuje warstwa piaskowca o miąższości około 30 m, zaś lokalnie, w stropie bezpośrednim, łupek ilasty zapiaszczony o miąższości do 1,5 m. Nad piaskowcem występuje łupek ilasty o miąższości od 4-9,5 m. Powyżej niego, w odległości około 38-40 m nad pokładem 510/2łd, zalega częściowo wybrany pokład 510/1, w stropie którego występują łupki ilaste i mułowce o miąższości do 6 m i kompleks piaskowca o grubości do 90 m. W odległości około 140 m nad pokładem 510/2łd, zalega częściowo wybrany pokład 505/1łd-505/2. Spąg pokładu 510/2łd stanowi łupek ilasty zapiaszczony przechodzący w łupek piaszczysty.

W rejonie ściany 11 występują krawędzie eksploatacyjne pokładu 510/1 oraz pokładu 505/1łd-505/2. Parcela ściany 11 zlokalizowana jest pomiędzy zrobami ściany 10, a uskokiem o zrzucie h ~ 8-12 m i nieregularnym przebiegu.

Ściana 11, o długości 164 m, nachyleniu podłużnym od 0⁰ do 3⁰ oraz poprzecznym od 2⁰ do 14⁰, wyposażona została w 107 sekcji obudowy zmechanizowanej typu FAZOS-12/27-POz, kombajn ścianowy typu JOY 4LS8 oraz przenośnik ścianowy typu 4HB-260. Ściana, prowadzona systemem poprzecznym z zawałem stropu, uruchomiona została w dniu 22.10.2010 r. i do dnia 28.01.2011 r. uzyskała średnio około 200 m postępu. Do końca jej wybiegu pozostało 620 m. Chodnik nadścianowy 11-Z3 badawczy wykonany został w obudowie ŁP9/V32/4/A, a odcinkami ŁP-10/V32/4/A, wykonanej ze stali o podwyższonych parametrach wytrzymałościowych, o rozstawie odrzwi co 1m, z opinką na całym obwodzie z siatki zgrzewanej typu zaczepowego. Obudowa, w zależności od wielkości odrzwi, stabilizowana była ośmioma lub dziesięcioma rozporami wieloelementowymi. Z uwagi na sposób rozcinki pokładu, ściana była okresowo wydłużana od strony chodnika nadścianowego 11-Z3 badawczego, w którym znajdowały się, rozparte do obudowy chodnikowej, sekcje obudowy zmechanizowanej oraz segmenty trasy przenośnika ścianowego. Kierownik ruchu zakładu górniczego wyznaczył w chodnikach przyścianowych ruchome „strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami”, tj. o długości 100 m w chodniku podścianowym 11-Z3 oraz 128 m w chodniku nadścianowym 11-Z3 badawczym (w dniu zdarzenia).

W dniu 28.01.2011 r., na zmianie B, ściana 11 obłożona była do wydobycia. O godzinie 17¹⁴ zarejestrowany został wysokoenergetyczny wstrząs górotworu o energii 2,3x10⁶J, którego ognisko zlokalizowano nad chodnikiem nadścianowym 11-Z3 badawczym, w odległości około 60 m przed frontem ściany 11 i około 100 m nad pokładem 510/2łd, w kompleksie piaskowca o grubości ok. 90 m. Wstrząs spowodował tąpnięcie i częściowe zniszczenie obudowy, a przez to utratę funkcjonalności chodnika nadścianowego 11-Z3 badawczego na odcinku około 21m przed frontem ściany 11. Były to m.in.: zsuwy na obudowie do 0,7 m, deformacje obudowy, uszkodzenie opinki, wypiętrzenie spągu do maksymalnie 1 m, wybicie stojaków Valent, wzmacniających obudowę chodnikową na odcinku 10 m przed frontem ściany, zmniejszenie gabarytów wyrobiska do wysokości około 2,4 m i szerokości około 3,0 m, w miejscu styku dwóch sekcji obudowy zmechanizowanej od strony ściany 11, gdzie składowane były dwa segmenty przenośnika ścianowego. Skutki wstrząsu uwidoczniły się również w ścianie, w postaci odspojenia ociosu węglowego na odcinku od sekcji nr 92 obudowy zmechanizowanej do ostatniej sekcji nr 107 oraz wypiętrzenia spągu pod górnym napędem przenośnika ścianowego 4HB-260 na wysokość do około 1m. Ponadto uszkodzeniu uległy m.in.: czujnik CO-metrii automatycznej, zabudowany w chodniku nadścianowym 11-Z3 badawczym, w odległości 10-15 m przed frontem ściany 11, czujnik metanometrii automatycznej, zabudowany w ścianie do 5 m od skrzyżowania z chodnikiem nadścianowym 11-Z3 badawczym, telefonosygnalizator typu PST o numerze 6112 i telefon typu PIG nr 6340, zabudowane w sekcji nr 105 obudowy zmechanizowanej, przed wejściem do strefy szczególnego zagrożenia tąpaniami od strony ściany oraz znajdujący się w tym miejscu aparat izolujący ucieczkowy typu SR-60T, należący do jednego z poszkodowanych. Bezpośrednio po zaistniałym wstrząsie w rejonie ściany nie wystąpił wzrost zagrożenia metanowego i wentylacyjno-pożarowego.

Wstrząs i jego skutki, spowodowały wypadek zbiorowy, któremu uległo czterech górników. Trzech z nich znajdowało się w chodniku nadścianowym 11-Z3 badawczym (wypadek śmiertelny oraz 2 lekkie), a jeden w ścianie, w rejonie sekcji nr 105. Dyspozytor ruchu rozpoczął prowadzenie akcji ratowniczej, mającej na celu zlokalizowanie, uwolnienie i wytransportowanie poszkodowanych na powierzchnię. O godzinie 18³³ kierowanie akcją przejął kierownik ruchu zakładu górniczego. Po zlokalizowaniu i uwolnieniu poszkodowanych, dwóch z nich, z których jeden był nieprzytomny, wytransportowano na noszach, a dwóch ewakuowało się o własnych siłach. Mimo prowadzonej reanimacji, o godzinie 20¹⁰ lekarz stwierdził zgon nieprzytomnego górnika. W wydanej opinii stwierdził „uraz głowy po stronie lewej. Niewydolność oddechowo-krążeniowa, zatrzymanie krążenia”. Akcję ratowniczą zakończono o godzinie 20³⁵.

Dla ściany 11 prowadzona była kompleksowa metoda oceny stanu zagrożenia tąpaniami. Od jej uruchomienia do dnia zdarzenia zarejestrowano łącznie 432 wstrząsy górotworu, w tym 3 wstrząsy o energii rzędu 10⁶J i 5 wstrząsów o energii rzędu 10⁵J. Ocena kompleksowa stanu zagrożenia tąpaniami dla ww. rejonu na dzień 28.01.2011 r. wykazała stan zagrożenia „b”, tj. wyrobisko słabo zagrożone tąpaniami. W okresie eksploatacji ściany, celem zminimalizowania stanu zagrożenia tąpaniami, prowadzono aktywną profilaktykę tąpaniową, za pomocą strzelań torpedujących i ukierunkowanego hydroszczelinowania skał stropowych.

Wstrząs był odczuwalny na powierzchni (trzy zgłoszenia). Maksymalne przyspieszenie drgań gruntu, zarejestrowane na stanowisku ARP 2000P w Połomi, odległym od epicentrum o około 686 m, wyniosło 213 mm/s².

Przyczyną tąpnięcia był wysokoenergetyczny wstrząs górotworu o energii 2,3 x 10⁶J, zaistniały na skutek nagłego rozładowania się energii sprężystej nagromadzonej w górotworze, na co mogły mieć wpływ następujące czynniki:

• występowanie krawędzi eksploatacyjnych, wytworzonych w pokładach nadległych 510/1 i 505/1łd-505/2,
• występowanie szeregu uskoków o zrzutach do 12 m, wzdłuż chodników przyścianowych ściany 11 w pokładzie 510/2łd w partii Z3,
•  prowadzenie robót górniczych na dużej głębokości (około 1000 m),
• budowa geologiczna złoża, w tym występowanie grubych, wstrząsogennych warstw piaskowców nad pokładem 510/2łd.

Przyczyną wypadku zbiorowego było dynamiczne oddziaływanie wysokoenergetycznego wstrząsu górotworu i skutków tąpnięcia na pracowników, zatrudnionych w chodniku nadścianowym 11-Z3 badawczym i ścianie 11 w pokładzie 510/2łd w partii Z3.

W związku z zaistniałym tąpnięciem i wypadkiem zbiorowym Dyrektor OUG w Rybniku wydał następujące decyzje:

I. W dniu 28.01.2011r.:

1. Wstrzymuję ruch zakładu górniczego w części dotyczącej prowadzenia robót górniczych w rejonie ściany 11 w pokładzie 510/2łd, za wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem tego rejonu, do czasu przeprowadzenia komisyjnych oględzin wyrobisk wraz z wyposażeniem technicznym.
2. Nakazuję ustalić i wdrożyć zasady ciągłego monitorowania oraz analizowania stanu zagrożenia tąpaniami, metanowego i wentylacyjno-pożarowego, w rejonie oddziaływania zaistniałego wstrząsu wysokoenergetycznego o energii 2,3 x 10⁶J.

II. W dniu 31.01.2011 r., po przeprowadzeniu oględzin rejonu zdarzenia:

1. Wstrzymuję ruch zakładu górniczego w części dotyczącej eksploatacji pokładu 510/2łd ścianą 11 w partii Z3, za wyjątkiem niezbędnych prac związanych z:
   - koniecznością doprowadzenia obudowy chodnika nadścianowego 11-Z3 badawczego w pokładzie 510/2łd do stanu zapewniającego bezpieczeństwo zakładu górniczego i jego pracowników, na odcinku 21m, przed frontem ściany 11 oraz w rejonie skrzyżowania ww. chodnika ze ścianą,
   - zabezpieczeniem ociosu i stropu ściany 11 przed odspajaniem się,
   - wykonywaniem przeglądów i ewentualnych napraw sekcji obudowy zmechanizowanej,
   - kontrolą i monitorowaniem stanu obudowy wyrobisk oraz zagrożeń naturalnych, a w szczególności zagrożenia tąpaniami, metanowego i wentylacyjno-pożarowego.
2. Nakazuję prace wymienione w pkt. 1 prowadzić w oparciu o technologię, zatwierdzoną przez kierownika ruchu zakładu górniczego, uwzględniającą ustalenia połączonych, kopalnianych zespołów ds. zagrożeń naturalnych, w składzie poszerzonym o specjalistów.

III. W dniu 31.01.2011 r.:

zobowiązuję JSW S.A. w Jastrzębiu-Zdroju do:

1. Sprawdzenia prawidłowości stosowanych rozwiązań technicznych przy prowadzeniu robót górniczych w rejonie ściany 11 w pokładzie 510/2łd oraz przewidzianych do stosowania rozwiązań technicznych w partii Z3 ww. pokładu w Jastrzębskiej Spółce Węglowej S.A. KWK „Jas-Mos” w Jastrzębiu-Zdroju.
2. Przedłożenia wyników sprawdzenia, o którym mowa w pkt. 1, celem zaopiniowania, Komisji do spraw Tąpań, Obudowy i Kierowania Stropem w Podziemnych Zakładach Górniczych, powołanej przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego.
3. Przedstawienia Dyrektorowi tut. Urzędu wyników wykonanych czynności sprawdzających, określonych w pkt 1, niezwłocznie po uzyskaniu opinii, wymienionej w pkt. 2.

Informację opracowano na podstawie danych z OUG w Rybniku.